Al sinds 1900 kan je als leerling in Zweden gratis een middagmaal eten op school. De koks hebben veel aandacht voor een gebalanceerde maaltijd. Maar zijn het ook LEF maaltijden? Wervel ging op onderzoek.Wij zijn op bezoek geweest in een school in het stadje Södertälje. Hun schoolrestaurant heeft een buffet met soep, knäckebröden en (peulvrucht)salades die de kinderen combineren met een (niet-) vegetarische warm gerecht. De meeste scholen kiezen ervoor om eten te halen van grootkeukens, maar de kinderen waren er niet altijd even tevreden over. Maar de laatste jaren is deze trend terug helemaal gekeerd. Ondertussen beschikt meer dan de helft van de Zweedse scholen terug over een eigen keuken.
Södertälje: Leerlingen mogen op restaurant
in het Zweedse stadje Södertälje werkt de bezielde kok Johan Karlström samen met zijn team om de leerlingen een zo aangenaam mogelijke beleving te bieden. De leerlingen eten niet in de “refter” of “kantine”, maar mogen elke dag op restaurant! Ze bedienen zichzelf en kiezen uit een divers aanbod: soep, roggeknäckebröden een uitgebreid rauwkostbuffet. Dit cobmineren ze met een salades met peulvruchten of granen en een al dan niet vegetarisch warm gerecht. Het eten ligt visueel aantrekkelijk op ondiepe dienbladen en niet in diepe potten. De sfeer is feestelijk: veel kleur, gezellige tafeltjes, uitgestalde kookboeken. Er groeit zelfs een speciale citroen ‘Buddha’s hand’ (met vingers!) in de eetzaal, die toont dat er een diversiteit bestaat naast de soorten citroen die kinderen kennen uit de supermarkt. Een zelf opgekweekt erwtenplantje demonstreert dan weer hoe gemakkelijk je thuis aan de slag kan. Conclusie: relax, voel u thuis en neem je voedsel in eigen handen.
1,4 miljoen maaltijden per dag
Al sinds 1900 biedt Zweden gratis maaltijden aan kinderen en jongeren aan. Na de 2e wereldoorlog kwamen daar richtlijnen bij over een gezonde en gebalanceerde maaltijd. Ze worden regelmatig geactualiseerd op basis van bijkomende kennis.. De lokale overheden en scholen hebben de organisatie van deze maaltijden in handen. Vroeger organiseerden veel gemeenten de maaltijden vanuit één grootkeuken, om vandaar dan de maaltijden te verdelen over de verschillende scholen. Maar de laatste jaren is deze trend terug helemaal gekeerd. Ondertussen beschikt meer dan de helft van de Zweedse scholen terug over een eigen keuken.
In Zweden eten 80 à 98% van de kinderen over de middag in het schoolrestaurant. Daar kunnen ze genieten van een gezonde, voedzame en gratis maaltijd. Al dat voedsel kost de Zweedse overheid ongeveer 3,35 miljoen euro per jaar. Daarnaast betaalt de overheid de salarissen van meer dan 30 000 mensen die aan de slag zijn in de keukens.
een totaalpakket
Je krijgt geen 98% van de kinderen en jongeren aan tafel met enkel een gratis maaltijd aan te bieden. De scholen hebben een ver doorgedreven pedagogische visie op voeding. Leerkrachten worden gestimuleerd en begeleid om voeding op te nemen in de lessen (van wiskunde tot maatschappijleer), de leerlingen worden actief betrokken en hebben inspraak in wat er in de keuken gebeurd. Zo heeft kok Johan Karlström één keer in de maand overleg met de klasverantwoordelijken. Zo creëer je draagvlak. Zij stellen vragen, en gaan met de antwoorden terug naar de klas. Een soort voedseldemocratie dus, die feedback ook publiek maakt via een grote post-it wand. Enkele commentaren: “Heel lekker!”, “Lekkere quiches!”, “Lekker, maar doe meer pasta bolognese”, “Bedankt voor het eten”, “Je pasta-sla is goed!”. “Lekkere taco’s!” lezen we over taco’s zonder vlees.
sociaal terugverdienmodel
De kosten die de Zweedse overheid maakt om dit systeem te betalen verdienen bij dergelijke totaalaanpak zichzelf terug. Niet alleen daalde het overgewicht bij alle kinderen, ze leren wat gezonde voeding is en dat het lekker is. Een les dat ze meedragen voor de rest van hun leven en tegelijkertijd wordt één van de grootste gezondheidsproblemen (en de kosten die dit met zich meebrengt) aangepakt. Daarnaast pakt het een ander groot probleem aan: de kinderarmoede. Dat kinderen op zijn minst één volwaardige en gezonde maaltijd per dag krijgen, maakt een wereld van verschil. De kinderen moeten zich niet schamen, want iedereen gaat eten in het schoolrestaurant (vs. de lege boterhammendozen bij ons), er is geen onderscheid. Dankzij deze maaltijd kunnen ze zich beter en langer concentreren, wat hun educatieve mogelijkheden ten goede komt. Én de ouders hebben minder stress omdat op zijn minst één maaltijd per dag verzekerd is.
En de boer?
Die blijft onderbetaald
De boeren zijn niet zichtbaar in de schoolrestaurants. Er wordt wel veel met gelabelde producten gewerkt en ze doen hun best om lokaal te sourcen, maar er wordt niet veel tamtam rond gemaakt. De Zweden liggen wakker van lokaal voedsel, de vraag ernaar is groter dan het aanbod: de helft van wat ze eten is geïmporteerd. De lastenboeken voor die publieke aanbestedingen schrijven voor dat er minimum 60% bio-gecertificeerd moet zijn. In Malmö halen ze zelfs 90%. En dit zonder meerkost. Deels komt dit door het verminderen van de dure bio-ingrediënten (zoals vlees bvb.), maar voor een belangrijk gedeelte kan de zeer lage foodcost (11 Zweedse kronen = 1,1 euro) per maaltijd per kind verklaard worden doordat de boer onderbetaald wordt. Zeker als je weet dat Zweden qua dierenwelzijn aan de Europese top staat, ook op vlak van antibioticagebruik. Biorundveehouder Mikael Backström bevestigt dat de prijs aan de boer, zelfs voor bioproducten, structureel te laag is en vond daarom het idee van een extra criterium “fair trade” in het biolastenboek zeer goed.